Fietsroutes met geschiedenis: de Watersnoodramp van 1953
De Watersnoodramp van 1953: een ramp die Nederland veranderde
In de nacht van 1 februari 1953 wordt Nederland getroffen door één van de meest verwoestende natuurrampen uit de geschiedenis van het land: de Watersnoodramp. Deze ramp had een diepgaande impact op Nederland en leidde tot ingrijpende veranderingen in de manier waarop we omgaan met waterbeheer en dijkversterking. Wij maakten twee bijzondere fietsroutes langs de plekken waar het water toen huizenhoog stond.
Wat gebeurde er precies?
De fietsroutes gaan over het Zeeuwse eiland Schouwen-Duiveland, dat tijdens de Watersnoodramp (bijna) volledig was overstroomd. Ontdek de plekken waar in de bewuste nacht de dijken doorbraken en het water de polders instroomde en hoe de lokale bewoners zich in veiligheid probeerden te brengen.
- Wat was de oorzaak van de Watersnoodramp?
- Hulp en solidariteit
- Gevolgen en aantal slachtoffers
- Het Deltaplan
- Fietsroutes langs de monumenten
Wat was de oorzaak van de Watersnoodramp?
Op 31 januari 1953 voorspelt het KNMI een heftige noordnoordwesterstorm met windkracht 11 tot 12 en ‘gevaarlijk hoog water’. Bovendien was er sprake van springvloed, vanwege de volle maan van twee dagen ervoor. Ondanks de waarschuwingen, denken veel mensen dat het wel zal meevallen.
Om 03.00 uur breken de eerste dijken door bij Kruiningen, Kortgene en Oude Tonge. Bij Stavenisse slaan de golven in één keer een gat van wel 1800 meter groot! Pas op de ochtend erna wordt duidelijk hoe groot de impact is geweest. In Zeeland is Schouwen-Duiveland bijna compleet overstroomd, op de duinen op de Kop van Schouwen en een paar polders na. Waar eerst huizen, kerken en bomen stonden, kijken de Zeeuwen nu uit over een enorme watervlakte. Het water bleek uiteindelijk zelfs gebieden in Noord-Brabant en Zuid-Holland te hebben bereikt.
Daar houdt de rampspoed niet op. Die middag volgt er een tweede vloed die nóg hoger is dan die van de afgelopen nacht. Men moet op zoek naar hoger gelegen plekken om veilig te blijven, zoals daken van huizen, op zolders en dijken. Veel huizen die ‘s nachts nog overeind stonden, storten alsnog in. Veel mensen die de nacht overleefden, verdronken de volgende middag alsnog.
De Schelphoek, ©ANP fotograaf G.E. v/d Werff via Watersnoodmuseum
Hulp en solidariteit
Lokale PTT-medewerkers proberen wanhopig hulp te zoeken. Maar doordat veel voorzieningen zoals telefoonlijnen en elektriciteitskabels waren verwoest, komt hun noodoproep niet door. Een student en de eigenaar van een radiowinkel in Zierikzee bedenken er iets op: ze bouwen een eenvoudige zender waarmee ze noodsignalen kunnen uitzenden. De zender wordt opgepikt door radiozendamateurs en de gemeenten Zwijndrecht en Willemstad, die het nieuwsbericht verspreiden naar de rest van Nederland. Al met al duurde het een aantal lange dagen voordat duidelijk was wat er zich in het zuidwesten van het land had afgespeeld.
Vissersvloten, die in de buurt waren, komen ter plaatse om mensen van de daken af te redden. Landmacht, marine en luchtmacht worden ingeschakeld en zo wordt een grote reddingsactie op touw gezet om te redden wat er te redden valt. Op donderdag 5 februari zijn alle overlevenden in veiligheid gebracht.
Niet alleen Nederland schiet te hulp, ook uit de rest van de wereld worden allerlei hulpgoederen toegestuurd. Geld, voedsel, kleding, thermosflessen, kussens, matrassen, speelgoed, snoep en zelfs prefab houten woningen kwamen uit alle hoeken van de wereld.
Hoog water waar nog net wat huizen bovenuit komen ©Watersnoodmuseum
Gevolgen en slachtoffers van de Watersnoodramp
Hoe groot de schade daadwerkelijk is, wordt langzamerhand steeds duidelijker. In de rampnacht vallen 1.836 slachtoffers. Later overlijden nog eens veertig mensen ten gevolge van de ramp. Meer dan 200.000 veedieren komen om, 3.000 woningen en 300 boerderijen zijn weggevaagd en nog eens 40.000 huizen en 3.000 boerderijen zijn beschadigd. Bovendien is meer dan 200.000 hectare landbouwgrond onder het zoute zeewater komen te staan, waardoor de oogsten ook in de maanden erna verloren gaan.
Het Deltaplan
De Watersnoodramp van 1953 was een wake-up call voor Nederland op het gebied van waterbeheer en dijkversterking. Het werd de hoogste prioriteit voor de Nederlandse regering. Het Deltaplan, gelanceerd in 1954, was het antwoord op deze tragedie. Het omvatte de bouw van een uitgebreid netwerk van dammen, sluizen en stormvloedkeringen, zoals de beroemde Oosterscheldekering. Dit ambitieuze plan transformeerde Nederland en bood bescherming tegen toekomstige overstromingen.
Fietsroutes langs de monumenten
De overstroomde gebieden zijn in de jaren erna weer bewoonbaar geworden, maar de gebeurtenissen van 1953 hebben diepe littekens achtergelaten. Met twee bijzondere fietsroutes van Fietsnetwerk.nl kun je je al fietsend verdiepen in het aangrijpende verhaal.
1. Watersnood fietsroute over Schouwen-Duiveland - 38 km
De route begint in Serooskerke (Schouwen). Op het Dorpsplein vind je een monument ter nagedachtenis van de 15 inwoners die om het leven kwamen. In de dagen na de ramp bezocht Prinses Beatrix het Dorpsplein van Serooskerke. Een foto van de prinses, die zich tot haar knieën in het water een weg probeert te banen, hangt nog altijd in het dorp.
Vanuit hier maak je een tocht over de Kop van Schouwen, een van de weinige delen van het eiland dat bespaard is gebleven. In Burghsluis fiets je langs de plek waar in de rampnacht de dijken doorbraken. Het water stroomde over het land. Waar je nu uitzicht hebt over weilanden tot aan de kerk in Haamstede, keek je toen uit over een enorme zee.
Even verderop kom je langs Schelphoek, waar de grootste dijkdoorbraak van het eiland plaatsvond. Als je de uitkijktoren beklimt, kun je de oude dijk - met gat - nog zien liggen.
Burgh-Haamstede ligt hoger dan de omgeving en was destijds de plek waar inwoners hun toevlucht zochten. Ook in Renesse, waar de route je naartoe leidt, bleven grote delen droog en werden veel evacués opgevangen. Je fietst dus precies op de grens van waar het water in 1953 wist te komen.
Interessante afstapmomenten op de route:
- Hotel Restaurant De Schelphoek, Serooskerke
- Watersnoodmonument Dorpsplein, Serooskerke
- Uitkijktoren Schelphoek, Serooskerke
Prinses Beatrix in het overstroomde Serooskerke, ©Watersnoodmuseum
2. Watersnood fietsroute bij Zierikzee - 56 km
Ook deze route start vanuit Serooskerke, maar voert je richting het oosten van Schouwen-Duiveland. Via Brouwershaven, Nieuwerkerk, Ouwerkerk kom je in Zierikzee. Al deze plaatsen worden zwaar getroffen tijdens de Watersnoodramp.
In Brouwershaven herdenk je Merientje Vis. Dankzij haar inspanning om een gat in de dijk te dichten, blijft een grote polder droog. In Nieuwerkerk en Ouwerkerk lukte dit helaas niet. Het water klapte door de dijken en er was geen ontkomen aan. In deze dorpen kwam maar liefst één op de zes mensen om het leven. Bezoek in Ouwerkerk zeker het Watersnoodmuseum voor nog veel meer verhalen over de ramp, bijvoorbeeld van overlevenden.
In Zierikzee breken de dijken door langs het Havenkanaal, waar je tijdens de route ook langs fietst. Aan het einde van het kanaal vind je een indrukwekkend monument.
Interessante afstapmomenten op de route:
- Watersnoodmuseum, Ouwerkerk
- Watersnoodmonument, Ouwerkerk
- Standbeeld 'Beproefd maar niet gebroken', Zierikzee
Kortom, twee fietsroutes waarmee je teruggaat in de tijd en stilstaat bij een van de grootste en meest aangrijpende rampen uit de moderne geschiedenis van Nederland. Stap op je fiets voor een indrukwekkende en inspirerende dag.
Meer historische fietsroutes in Zeeland
De ramp van 1953 is overigens niet de eerste watersnoodramp die Zeeland heeft moeten verduren in zijn lange geschiedenis. Ook deze verhalen ontdek je op de fiets. Probeer eens één van deze fietsroutes:
