Vaals, Kelmis, Moresnet

Vanuit Vaals fietsen we een klein stukje door Duitsland richting Kelmis in Belgie. Over deze plaats is een fantastisch verhaal te vertellen. In Kelmis ( La Calamine) lag een belangrijke zinkmijn. Nadat Napoleon definitief verslagen was in 1815, werden de Nederlanden en Pruisen opnieuw verdeeld. De verdeling ging vlotjes, op een klein gebied na: Kelmis in de gemeente Moresnet. Zowel de Pruisen als de Nederlanden wilden dit gebied van ruim drie vierkante kilometer dolgraag inlijven vanwege de rijke zinkmijn en de hoge heren werden het maar niet eens. Uiteindelijk besloot men om de onderhandelingen over de grenzen los te koppelen van de discussie over de zinkgroeve en Moresnet tijdelijk tot neutraal gebied te verklaren. Neutraal Moresnet was een taartpunt waarvan het noordelijkste stuk grensde aan Pruisen en Nederland.

Tijdelijk, was de bedoeling.

De onafhankelijkheid van Belgie in 1830 gooide roet in het eten. Koning Willem 1 had nu geen zeggenschap meer over de zuidelijke Nederlanden en de onderhandelingen begonnen opnieuw, nu met de opgehitste Belgische opstandelingen als tegenstander. Het drielandenpunt werd een vierlandenpunt, het enige van Europa.

De vraag naar zink was groot door de industriele revolutie en de mijn kwam in handen van een Frans bedrijf: Société des Mines et Fonderies de Zinc de la Vieille-Montagne. Het inwoneraantal van Neutraal Moresnet steeg explosief want de mijn stond bekend als uitstekend werkgever en doordat er geen belastingen werden geheven, er geen dienstplicht was en nauwelijks handhaving, was het staatje naast een vroom mijnwerkersplaatsje ook een bandeloos roversnest. In 1894 telde het dorp 60 cafés, 4 destilleerderijen en vele bordelen. Er werd volop gesmokkeld: koffie, thee, tabak en sterke drank. Iedereen die net over de grens in Pruisen iets op zijn kerfstok had vluchtte naar Kelmis.

Nog steeds ruzieden Belgie en Pruisen over wie de mijn toekwam, maar de inwoners zelf vonden het na verloop van tijd wel prima zo. In 1903 stemde 95% van de inwoners vóór neutraliteit.

In 1914 viel Duitsland Neutraal Moresnet binnen en stond het staatje onder Duits gezag. Inwoners kregen de Duitse nationaliteit en jonge mannen moesten vechten in het Duitse leger. Na de oorlog werd het gebied bezet door het Belgische leger en in 1920 werd Neutraal Moresnet definitief ingelijfd door België in het verdrag van Versailles. Er ontstond voor de gezinnen in Kelmis een pijnlijke, vreemde situatie: Mannen, vaders en zonen die eerder in de Eerste Wereldoorlog werden gedwongen te vechten vóór Duitsland vochten in de Tweede Wereldoorlog tégen Duitsland. De voertaal in Moresnet is nog altijd Duits, maar men spreekt er ook Plat-Diets, een Limburgs dialect dat in de hele Euregio gesproken wordt.

In het voorjaar bloeit hier nog altijd het Zinkviooltje, een uiterst zeldzaam plantje dat enkel op zinkrijke gronden gedijt, als stille getuige van dit bijzondere stukje geschiedenis.


Deze Premium fietsroute is samengesteld door onze redacteur: Yvonne Vlaskamp.