Voormalig Kasteel Welland - Noordwelle

In Noordwelle werd in de 13e eeuw een kasteel gebouwd op de plek waar nu de vakantiewoningen van Hofstede Welland liggen. In de vroege middeleeuwen was dit een mottekasteel, een houten kasteel op een heuvel van waaruit de vijand in de gaten gehouden kon worden. Tot halverwege de 20e eeuw was de lichte glooiing van de motteheuvel nog zichtbaar.

De adellijke familie Haamstede was eigenaar van de heerlijkheid Welland. Het kasteel in Noordwelle was een van de twee bijbehorende ambachten - bestuurseenheden op het platteland. Het andere ambacht was in Zuidwelle, aan de overkant van de kreek. Het is het oudste gebied dat in bezit was van het graafschap Holland, buiten Holland zelf.

De graven van Holland zijn op meerdere manieren verwant aan de Zeeuwse ridders. Een van die adellijke geslachten was Van Welle. Deze naam ging later over naar Van Cats. Zij waren afkomstig uit de Kop van Schouwen en zetelden waarschijnlijk op het toen nog mottekasteel in Noordwelle. In de middeleeuwen werd dit het Steenhuis te Wellant.

De broeders Hendrik en Gerlof van Cats in 1258 door Aleid van Holland benoemd tot ridders. Aleid was de voogd van Floris V, later een van de beroemdste graven van Holland, nadat hij was verweesd. De twee ridders Van Cats stonden Aleid bij in het opvoeden van de kleine Floris V.

Jarenlang werd er tussen de graafschappen Holland en Vlaanderen om Zeeland gestreden. Jan II en Jan III van Renesse speelden beide prominente rollen in deze strijd. Daarbij hingen ze de ene periode graaf Floris V van Holland aan, de andere periode juist graaf Gwijde van Dampierre van Vlaanderen, die overigens ook de schoonvader van Floris V was.

Omstreeks 1280 werd Jan II van Renesse de toezichthouder van Oudewater en Woerden, destijds belangrijke en strategische plekken van het Graafschap Holland, in dienst van graaf Floris V van Holland. Dat werd hij nadat zijn zoon Jan III in het huwelijk was getreden met de vrouwe van Gouda, die op haar beurt was opgevoed door Nicolaas I van Cats als haar voogd. Daaropvolgend was Jan II een trouwe steunpilaar voor Floris V.

Zeeland werd destijds door het graafschap Vlaanderen, die het gewest leende van de Koning van Duitsland, uitgeleend aan het graafschap Holland. In de jaren die volgden, werd de Zeeuwse adel steeds ontevredener over hoe graaf Floris V hun rechten toepaste. In 1290 kwamen maar liefst 29 Zeeuwse Ridders, Knapen en Heren in opstand tegen hun leenheer, waaronder Jan II en III van Renesse en de Heren van Welland. Zij sloten zich aan bij de graaf van Vlaanderen. Een behoorlijke klap in het gezicht van Floris V, die in opdracht van zijn eigen schoonvader - de Vlaamse graaf - gevangen werd genomen.

Onrustige jaren volgden. Holland probeerde onder het Vlaamse leenheerstelsel uit te komen. Jan III van Renesse gaf daarop zijn landhuis en grondgebied juist aan de Vlaamse graaf en werd daardoor leenheer van graaf Gwijde van Dampierre.

Toen Floris V vrijkwam liet hij Jan II van Renesse oppakken. Van Renesse werd vrijgelaten nadat zijn dochter met een raadslid van Floris V moest trouwen. In 1292 brak opnieuw een opstand uit onder leiding van de families Van Borssele en Van Cats, maar daar deden de Van Renesses niet meer aan mee. Zij waren immers de raadgevers van de inmiddels nieuwe graaf Jan I van Holland, de piepjonge zoon van Floris V. In 1296 werd Floris V vermoord.

Jan I van Holland had zijn halfbroer Witte van Haamstede, bastaardzoon van Floris V, al eerder de heerlijkheid Haamstede in leen gegeven. Vlak voor zijn dood in 1299 gaf hij Kasteel Welland aan Willem van Clauwaerde, een burger uit Brugge. Kort daarna stierf hij op 15-jarige leeftijd. Het was zijn achterneef Jan II van Avesnes die hem opvolgde. Hij was een zoon van, daar is ze weer, Aleid van Holland. Van Avesnes werd opgevolgd door Willem III van Holland, ofwel Willem de Goede. Hij schonk de heerlijkheid Welland, inclusief kasteel, in 1313 aan Witte van Haamstede.

De heerlijkheid was aan het eind van de 14e eeuw in handen van Lodewijk van Zuidland, waarna het via vererving en huwelijken onder de familie Van Tuyll terecht kwam.

Toen in 1513 kasteel Moermond werd gebouwd, was kasteel Welland waarschijnlijk al verdwenen. Van Welland zijn in de eeuwen erna nog een aantal zichtbare restanten gevonden, zoals de fundering en een ronde toren. De huidige hofstede is in de 18e eeuw gebouwd en staat vermoedelijk op de voormalige voorburcht.

Foto's: ©Zeeuws Archief