Top 5 fietsroutes in de Zaanstreek

Een iconisch stukje Nederland

De Zaanse Schans is een van de meest bezochte toeristische trekpleisters van Nederland en geeft je een kijkje in het rijke industriële verleden van de Zaanstreek. Gelegen in Zaandam, op slechts 20 minuten van Amsterdam, is de Zaanse Schans een levend openluchtmuseum. Karakteristieke groene houten huizen, ambachtelijke workshops en natuurlijk de prachtige, nog werkende molens, maken het een ideaal dagje uit. Combineer het met één van onze fietsroutes!

Ontdek de Zaanstreek

“Het Zaantje”, zoals de lokale bewoners hun woongebied noemen, behoort tot een van de oudste industriegebieden van Europa. Welke plaatsen er nu precies onder vallen, staat niet officieel vast. De gemeenten Zaanstad, Wormerland en Oostzaan kunnen we met zekerheid de harde kern van de Zaanstreek noemen. De Zaanse Schans is hét hoogtepunt in deze regio. Onze top 5 laat je kennismaken met deze toeristische attractie, maar ook met het prachtige veenlandschap van deze streek.

• 5x fietsen in de Zaanstreek
• Wat is de Zaanse Schans?
• Waarom is de naam Zaanse Schans?
• Waarom zijn Zaanse huisjes groen?
• Meer sightseeing in en om Amsterdam

Zaanse Schans bij zonsondergang

5x fietsen in de Zaanstreek

1. De Zaanse Schans - 24 km

Met deze fietsroute val je gelijk met je neus in de Zaanse boter. Alle bezienswaardigheden van de befaamde streek beleef je met dit heerlijke rondje door de polders en langs de Zaan. Gelukkig een niet al te lange fietsroute, zodat je goed de tijd kunt nemen om de Zaanse Schans in al haar glorie te bekijken. Trek gerust zo’n 4 tot 6 uur uit voor je bezoek, want er valt veel te zien. Een aantal hoogtepunten op een rijtje:

• Zaanse Molens: De molens zijn uiteraard het meest iconische beeld. Hier vind je nog steeds werkende molens zoals de houtzaagmolen Het Jonge Schaap en oliemolen De Zoeker, die je een mooi beeld geven van de industriële geschiedenis van de regio.
• Kaasboerderij en Klompenmakerij: Stap binnen in de kaasboerderij om te zien hoe traditionele kazen worden gemaakt, en om ze te proeven! Daarnaast kun je in de klompenmakerij live demonstraties bekijken van ambachtslieden die houten klompen maken.
• De Zaanse huisjes en Musea: Bezoek het Zaans Museum of stap binnen in de authentieke houten huizen waar je kunt zien hoe men vroeger leefde. De meeste zijn geschilderd in een typische groentint en gedecoreerd met witte sierlijsten en gevels. Waarom dat zo is? Dat leggen we hier uit. Het Wevershuis en de Kuiperij zijn uitstekende voorbeelden van het dagelijks leven hier tijdens de 17e, 18e en 19e eeuw.

Interessante afstapmomenten:

• Restaurant De Kraai, Zaandam
• Molen Het Klaverblad, Zaandam
• Gestapelde Zaanse huisjes, Zaandam

Zaanse huisjes

2. Van Oostzaan naar Westzaan - 55 km 

In Noord-Holland zijn lintdorpen, lange dorpen langs een weg of water, een veelvoorkomend verschijnsel. De oorspronkelijke lintdorpen Oostzaan en Westzaan zijn de oudste plaatsen in de Zaanstreek en ontstonden al in de 11e eeuw toen het gebied werd ingepolderd. Oostzaan speelde een belangrijke rol in de scheepvaart en scheepsbouw, vooral voor de VOC en WIC. Het dorp bracht zelfs de beruchte zeerover Claes Compaen voort, die in de 17e eeuw schepen van de Middellandse Zee tot de Caraïben veroverde. Daarnaast is Oostzaan de geboorteplaats van Albert Heijn, wiens kruidenierswinkeltje in de 19e eeuw uitgroeide tot een van de grootste supermarktketens van Nederland.

Westzaan is een beschermd dorpsgezicht. Van de ooit 150 molens staan er nog maar vijf overeind. Eén van die molens is De Schoolmeester, de laatst windpapiermolen ter wereld.

Interessante afstapmomenten:

• Café Brasserie Het Heerenhuis, Wijdewormer
• Czaar Peterhuisje, Zaandam
• Molen De Schoolmeester, Westzaan

Twiskemolen ©Bureau Toerisme Laag Holland

3. De Groene Molenroute - 20 km

Een fietsroute die een beetje afwijkt van onze normale lussen; dit is namelijk een tocht die je van het NDSM-plein in Amsterdam-Noord naar de Zaanse Schans leidt. Uiteraard met de mooiste bezienswaardigheden onderweg. Zo passeer je Krijtmolen d’Admiraal in Buiksloot. Dit rijksmonument is de laatste door wind aangedreven tras- en krijtmolen ter wereld. Verderop fiets je door het lintdorp Landsmeer, waar de Twiskemolen opvalt. De molen is nog steeds volop in werking en bemaalt zowel op windkracht als elektrisch de Twiskepolder.

De groene kleur van de molens is je misschien al wel opgevallen. Immers heet de route niet voor niets zo. Maar groen zie je tijdens je route op nog veel meer plekken terug: van uitgestrekte groene polders tot de Zaans groene huisjes. Deze route is uitstekend te combineren met het OV.

Interessante afstapmomenten:

• Restaurant De Kraai, Zaandam
• Krijtmolen d’Admiraal, Amsterdam-Buiksloot
• Twiskemolen, Landsmeer

Noord-Hollands landschap nabij Beverwijk

4. Hollands landschap bij Beverwijk - 34 km

Beverwijk, dan ben je toch al bijna bij het strand? Ja, dat klopt! Maar als je juist landinwaarts gaat, fiets je door een prachtig Hollands polderlandschap naar de Zaan. Geniet van de uitzichten over uitgestrekte velden en waterrijke natuurgebieden vol vogels. 

Onderweg kom je langs twee historische molens: een werkende papiermolen die papier produceert voor kunstenaars en boekbinders, en een pelmolen waar nog steeds gerst en parelgort worden gemalen. De route voert je ook langs het muziekfort, een voormalig verdedigingswerk dat nu een culturele ontmoetingsplaats is. Perfect voor een ontspannende pauze te midden van de weelderige natuur.

Interessante afstapmomenten:

• Gasterij Vuurland, Beverwijk
• Muziekfort (Fort aan de Sint Aagtendijk), Beverwijk
• Molen Het Prinsenhof, Westzaan

Molens, molens en nog meer molens

5. Purmerend en Wormerveer - 55 km

Een route langs twee dorpen die eeuwen geleden al tot handelsbloei kwamen. Purmerend floreerde na 1340 dankzij de toen verkregen stads- en marktrechten. Zo kon het uitgroeien van een vissersdorp tot een belangrijke handelsstad. Nog steeds is het een van de grote marktsteden in Nederland. Wormerveer ontleent zijn naam aan het lokale veer, dat al in de 14e eeuw actief was. Met de komst van de treinverbinding in de 19e eeuw werd het veer vervangen door een brug, waardoor de stad verder groeide.

Onderweg geniet je van een schilderachtig landschap vol, met karakteristieke molens aangeklede, waterwegen die de twee dorpen met elkaar verbinden. Zo fiets je op een gegeven moment over de Kanaaldijk, waarbij je aan de ene kant uitkijkt over het Wormer- en Jisperveld en aan de andere kant de Beemster ziet liggen. Als kers op de taart kom je ook over de Zaanse Schans. Ofwel, een route om te genieten van bijzondere natuur en industrieel erfgoed.

Interessante afstapmomenten:

• Natuurboerderij Hardebol, Landsmeer
• Bezoekerscentrum Ilperveld, Landsmeer
• Molen De Koker of De Zwarte Hengst, Wormer

Hollands plaatje aan de Zaan

Wat is de Zaanse Schans?

De Zaanse Schans is van oorsprong een buurt die in 1963 werd opgericht. Men wilde de waarde van de Zaanse houtbouw zo veel mogelijk behouden. Als gevolg daarvan ging men op zoek naar een plek waar de typische groene huisjes met hun mooie witte gevels naartoe konden worden verplaatst. Dat werd uiteindelijk de plek van de huidige Zaanse Schans, onder voorwaarde dat er daadwerkelijk mensen kwamen te wonen. Een authentieke woonwijk dus, in eerste instantie. In de jaren erna werden ook de lokale industriemolens naar de schans verplaatst en kwamen er musea, ambachtswinkels en horeca. Samen geven ze een beeld van het leven in de Zaanstreek ten tijde van de 18e en 19e eeuw.

Hoewel dus van grote historische waarde, is dit gebied geen UNESCO Werelderfgoed. Wel is het een beschermd dorpsgezicht en een Rijksmonument.

Het begin van de industriële revolutie

In die tijd, maar ook al lang daarvoor, vond er veel bedrijvigheid plaats in de Zaanstreek. De windmolens waren namelijk het begin van de industriële revolutie van Nederland, die leidde tot de Gouden Eeuw. Toen men eenmaal ontdekt had dat molens naast het droogmalen van polders, ook ingezet konden worden voor het produceren van meel, hennep en verf en zelfs voor het zagen van hout, ontstond er in het gebied boven Amsterdam een compleet industriegebied. In de 18e eeuw telde de streek meer dan 900 windmolens, verdeeld over een afstand van 11 kilometer langs de rivier.

Dankzij de houtzagerij in de molens, konden er veel huizen en schepen gebouwd worden. Daarmee konden er snel grote schepen worden gemaakt voor de VOC, die op zijn beurt veel rijkdom naar Holland heeft gebracht. Dat het ondernemerschap in het Zaanse bloed zit, blijkt wel uit een aantal grote levensmiddelenmerken. Zo is de lokale kruidenier uitgegroeid tot supermarktketen Albert Heijn en kennen we allemaal wel de Zaanse mayonaise en mosterd. Maar wist je ook dat Lassie, Honig, Duyvis en Verkade in deze regio hun oorsprong vinden?

Waarom de naam ‘Zaanse Schans’?

Logischerwijs stamt een deel van de naam af van de naam van rivier de Zaan. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog moesten de Spaanse troepen worden tegengehouden. In 1574 liet gouverneur Diederik Sonoy, in dienst van Willem van Oranje, hier een aarden wal aanleggen. Zo’n versterking werd een schans genoemd. Vandaar de naam!

Beschermd dorpsgezicht

Waarom zijn de Zaanse huisjes groen?

De huisjes die je hier ziet zijn gebouwd in de oude, lokale bouwstijl en voornamelijk van hout. Hout was het belangrijkste bouwmateriaal. Doordat het lichter is dan steen, was het geschikter om mee te bouwen op de slappe veenbodem. Bovendien werd hout in grote hoeveelheden aangevoerd via de rivier en kon het snel verwerkt worden in de vele houtzaagmolens. De huizen werden vaak zwart geverfd of in verschillende tinten groen, bekend als 'Zaans groen'.

Maar waarom groen? Dat komt omdat van oudsher de huizen werden geverfd met een metaalhoudende kleuren om het bouwmateriaal te beschermen. Waar eerst roodbruine ijzeroxides werden gebruikt, veranderde dat in de 19e eeuw naar de blauw/groene koperoxides die je op de Zaanse huisjes ziet. Het Zaans groen is een combinatie van meerdere kleuren groen.

Hoe rijker de eigenaar, hoe meer pigment hij zich kon veroorloven, dus hoe dieper de groene kleur. De gevels werden versierd met sierlijk wit houtsnijwerk, gemaakt door vakmensen uit de scheepsbouw. Ook hierbij gold; hoe uitgebreider de decoratie, hoe rijker de eigenaar van het huis. Dit houtsnijwerk zorgde voor een mooi contrast met de groene huizen.

De Amsterdamse grachten

Sightseeing Amsterdam op de fiets

De Zaanse Schans is een aanrader tijdens je dagje of weekendje Amsterdam. Maar er zijn tal van mooie fietsroutes in onze hoofdstad te ontdekken. In het centrum, maar ook net buiten de stad vind je op fietsafstand een wirwar van polderlandschappen, leuke Hollandse dorpjes en stadjes en UNESCO Werelderfgoederen.

Fietsen tijdens je citytrip Amsterdam

• Langs de Amsterdamse grachten - 37 km Amsterdam, Badhoevedorp, Lijnden
• Mokum op de fiets - 45 km Amsterdam, Amstelveen
• Parken in Amsterdam - 63 km Amsterdam, Badhoevedorp, Diemen

Ontdek Waterland en Volendam

• Op vogelsafari in Waterland-Oost - 41 km Volendam, Monnickendam, Broek in Waterland
• Waterland boven Amsterdam - 64 km Broek in Waterland, Monnickendam, Purmerend
• Langs de Noord-Hollandse dammen - 42 km Volendam, Monnickendam, Ilpendam
• Meer fietsroutes in ‘Laag Holland’

Werelderfgoed: Grachtengordel, de Beemster & de Hollandse Waterlinies

• Grachtengordel Amsterdam - 52 km Amsterdam, Amsterdam-Zuid, Zunderdorp
• De Beemster - 34 km Middenbeemster, Zuidoostbeemster, Westbeemster
• Stelling van Amsterdam (Hollandse Waterlinies) - 47 km Purmerend, Middenbeemster, De Rijp