Krachtige fietsroute: de gemalen van Haarlemmermeer

De gemalen van Haarlemmermeer

Ontdek de historische gemalen van Haarlemmermeer en geniet van een leerzaam dagje uit! Fiets deze route door de Haarlemmermeerpolder en stap af bij alle indrukwekkende gemalen die de geschiedenis in deze regio getekend hebben. 'Liefs uit Haarlemmermeer' zette ze voor ons op een rijtje.

Wat valt er onder Haarlemmermeer?

Eerst wat meer over Haarlemmermeer. Deze Noord-Hollandse gemeente ligt grofweg tussen Haarlem, Amsterdam en Leiden. Daarmee overschrijdt het de provinciegrens met Zuid-Holland. Hoofddorp en Nieuw-Vennep zijn de centraal gelegen plaatsen van de gemeente.

In deze blog:

• Eeuwenlange geschiedenis vol water
• Fietsroute langs de gemalen van Haarlemmermeer
• Wat te doen in Haarlemmermeer?
• Fietsen met de Fietsnetwerk App
  
  

Eeuwenlange geschiedenis vol water

Waar nu veel dorpen en steden liggen, was vroeger een laagveengebied. Hier werd eeuwenlang turf gewonnen. De veenplassen die hierdoor ontstonden, groeiden door invloed van stormen uit tot grote meren. De meren versmolten zich door de jaren heen tot het Haarlemmermeer, het grootste binnenmeer van Nederland. Het grote water groeide steeds groter; met gemak veegde het stukken land en zelfs hele dorpen van de kaart. Het meer kreeg daarom de bijnaam 'de Waterwolf'.

Jan Adriaanszoon Leeghwater (1575-1650) bedacht als één van de eerste een plan om het Haarlemmermeer droog te leggen. Dat had nogal wat voeten in de aarde - voor zover er nog aarde over was... ;) Leiden wilde zijn visrechten niet opgeven en Haarlem was bang de inkomsten uit de scheepvaart mis te lopen. Het water uit het Haarlemmermeer werd daarnaast gebruikt om de stadsgrachten door te spoelen en was daarom ook belangrijk voor de hygiëne van de steden. Het indempen van het meer had dus wat nadelen. Toen er in 1836 een serieuze overstroming van Amsterdam en Leiden dreigde, besloot koning Willem I dat het tijd was voor de drooglegging van het Haarlemmermeer.

Een belangrijke rol voor gemalen

In de 19e eeuw speelden drie stoomgemalen een cruciale rol bij het droogleggen van het Haarlemmermeer: Leeghwater, Cruquius en De Lynden, alledrie vernoemd naar Nederlandse waterbouwkundigen.

De stoomtechniek was toen nog maar net nieuw. Hoewel Nederland - toen al - een succesvolle geschiedenis kende van droogmaken met windmolens, was de stoomtechniek erg veelbelovend. Koning Willem I stond erom bekend een interesse te hebben in technische vooruitgang. Niet geheel verrassend dus, dat hij ervoor koos om voor deze drooglegging stoomkracht in te zetten. 

Haarlemmermeerpolder

Fietsen langs de gemalen

Nu, zo'n tweehonderd jaar later, kijken we terug op wat de doorbraak van de industriële revolutie van Nederland werd: de drooglegging van het Haarlemmermeer door stoomkracht. De stoomgemalen zijn daarom belangrijk industrieel erfgoed. Pak je fiets en maak je op voor een dagje door Hollands polderlandschap met deze fietsroute langs de historische stoomgemalen van Haarlemmermeer. Deze gemalen kom je tegen op de route.

Gemaal Leeghwater

Gemaal Leeghwater was daar een van. Dit indrukwekkende gemaal, dat al in 1848 operationeel was, markeert het begin van dit enorme project en deze baanbrekende technologie. Gemaal Leeghwater combineert geschiedenis, heden en toekomst. Het historische gebouw heeft recentelijk een volledige modernisering ondergaan, waardoor het nog steeds een belangrijke rol speelt in het waterbeheer van de Haarlemmermeerpolder.

Gemaal De Lynden

Gemaal De Lynden, dat dateert uit 1848, is het tweede gemaal dat gebruikt werd voor het droogmalen van het Haarlemmermeer. Na de succesvolle drooglegging bleef het gemaal nog lange tijd in gebruik, om de waterhuishouding in het Haarlemmermeer te reguleren.

Hoewel er inmiddels een nieuw gemaal is gebouwd ter vervanging van het oude, behoudt het historische Gemaal De Lynden zijn waardevolle positie als industrieel erfgoed. Sinds 2015 heeft het gebouw zelfs een nieuwe functie gekregen als restaurant, waardoor je kunt genieten van smakelijke gerechten in de bijzondere en historische omgeving.

Cruquius Gemaal

Samen met de stoomgemalen Leeghwater en Lynden pompte de Cruquius van 1849 tot 1852 het Haarlemmermeer leeg en hield de ontstane polder droog tot 1912. Op 10 juni 1933 kon de Cruquius met een ceremoniële laatste pompslag eindelijk met pensioen. Stichting De Cruquius heeft dit unieke stoomgemaal in 1934 van de sloop gered en maakte er een museum van.

Na je museumbezoek kun je ontspannen bij het Theehuis Cruquius, waar je kunt genieten van een welverdiende kop koffie, lunch of diner voordat je weer op de fiets stapt. Het is de ideale plek om even stoom af te blazen en te genieten van de omgeving.

Stoomgemaal Halfweg

Stoomgemaal Halfweg, uit 1852, is niet zomaar een schepradstoomgemaal. Het is het oudste en tevens het grootste nog werkende schepradstoomgemaal ter wereld. Na de succesvolle drooglegging van het Haarlemmermeer in 1852 stond het Hoogheemraadschap van Rijnland voor een uitdaging: waar kon het overtollige water worden opgeslagen? Om het water snel en efficiënt richting de zee te kunnen afvoeren, werden er drie boezemgemalen gebouwd, waarvan Stoomgemaal Halfweg er één was.

Witte Pomphuisje

Langs de schilderachtige Hoofdweg tussen Hoofddorp en Nieuw-Vennep vind je een van de meest opmerkelijke monumenten van de regio: het Witte Pomphuisje. Ondanks zijn bescheiden afmetingen van slechts twee bij twee meter, heeft dit kleine monument een grote historische betekenis. Het is een integraal onderdeel van Gemaal Hoofdweg Oost, dat vroeger verantwoordelijk was voor het pompen van water naar de Ringvaart.

Het Witte Pomphuisje is het kleinste in zijn soort en is een belangrijk stukje erfgoed in gemeente Haarlemmermeer.

Gemaal Leeghwater

Wat nog meer te doen in Haarlemmermeer?

Naast deze fietsroute langs de gemalen, is er nog veel meer te ontdekken in Haarlemmermeer en omgeving! Kijk op Liefsuithaarlemmermeer.nl voor alles over de regio en leuke uitjes en activiteiten.