De geschiedenis van Nederland in 13 fietsroutes

Het verhaal van Nederland

We nemen jou mee langs de tijdlijn van Nederland. Van het ontstaan van de landschappen door de ijstijd, tot en met de verhalen van de Tweede Wereldoorlog: voor elke tijdsperiode hebben we een passende fietsroute uitgelicht om nog dieper de geschiedenisverhalen in te duiken. Reis je mee terug in de tijd?

Een tijdreis op de fiets

10.000 v.Chr.: Einde van de laatste ijstijd

Na de laatste ijstijd trokken de eerste jagers en verzamelaars als kleine nomadische groepen naar wat nu Nederland is.

1. Fietsroute Sallandse Heuvelrug - 28 km

Het landschap van de Sallandse Heuvelrug is ontstaan in de laatste ijstijden. De ‘bergen’ hier zijn gevormd door het opstuwende land. Op deze route kom je langs drie van deze prehistorische bergen: de Archemerberg, Besthmenerberg - deze twee waren eerst één grote berg samen - en de Lemelerberg. De omgeving is altijd ongerept geweest en gebleven. Nu geniet je er van een beschermd natuurgebied vol stuifduinen, heide, bos en mysterieuze jeneverbesstruiken.

Interessante afstapmomenten:

• Hotel & Restaurant Wildthout, Ommen (startpunt met parkeerplaats)
• Uitkijktoren Besthmenerberg, Ommen
• Lemelerberg, Lemele

5.300 v. Chr.: De Bandkeramiekers
De eerste boeren, ook wel de Bandkeramiekers, vestigden zich in Zuid-Limburg. Ze verbouwden gewassen en hielden vee.

Prehistorisch Limburgs landschap

2. Fietsroute door de prehistorie langs het Drielandenpunt - 36 km

Ga terug naar de duizenden jaren voor Christus met deze fietsroute door het meest zuidelijke puntje van Limburg. Je bevindt je op het gebied waar miljoenen jaren geleden de Krijtzee lag, nog altijd de reden waarom er zoveel krijt en kalk in de vruchtbare grond zit. De sporen van de Bandkeramiekers vind je bij de grafheuvels in Vaals. Uiteraard fiets je ook langs het Drielandenpunt en kun je voet zetten op Duits en Belgisch grondgebied.

Interessante afstapmomenten:

• Restaurant In de Kroeën, Mechelen
• Grafheuvels Bronstijd, Vaals
• Vaalser Groenzand, Vaals

3.400-3.200 v.Chr.: De Hunebedbouwers
In Drenthe bouwden de mensen van de Trechterbekercultuur de eerste hunebedden. Hiervoor gebruikten ze zwerfkeien die zijn achtergebleven tijdens de laatste ijstijd.

Trechterbeker van de Drentse Hunebedbouwers

3. Premium fietsroute De Drentse Hunebedbouwers - 36 km

Fietsend langs mysterieuze hunebedden in de prachtige Drentse natuur gaan we op zoek naar het verhaal van onze voorouders in de prehistorie. Geen enkel archeologisch fenomeen in Nederland spreekt zo tot de verbeelding als deze begraafplaatsen. Maar door wie zijn ze gemaakt en waarom? Om op deze vragen antwoord te krijgen moeten we terug naar de tijd waarin de Trechterbekercultuur ontstond.

Interessante afstapmomenten:

• Hotel de Oringer Marke, Odoorn
• Brownies & downies, Emmen
• Hunebed D43, Emmen
  
  

Naar de route

2.000 - 800 v.Chr.: De Bronstijd
Mensen begonnen voornamelijk brons te gebruiken voor het maken van gereedschappen en wapens als gevolg van handel en contact met andere Europese beschavingen.

800 - 12 v.Chr.: De IJzertijd en de Keltische en Germaanse stammen
Brons werd ingeruild voor ijzeren gereedschappen en wapens. Germaanse stammen, zoals de Friezen en de Bataven, vinden hun thuis op Nederlandse gronden.

4. Fietsroute over de Vrachelse Heide - 33 km

In dit Brabantse natuurgebied beleef je het leven uit de IJzertijd en zelfs van ver daarvoor. Archeologische vondsten in de Vrachelse Heide toonden aan dat hier al duizenden jaren voor Christus mensen leefden. Net buiten Dongen, vlak langs de Dommel, bevindt zich een heuse IJzertijdboerderij. Deze gereconstrueerde boerderij is elke zaterdag (van april t/m oktober) geopend en laat je zien hoe men in die tijd leefde, woonde en aan voedsel kwam. Je kunt er ook meedoen met workshops of rondleidingen.

Interessante afstapmomenten:

• Natuurpoortcafé BOS & Co., Oosterhout (startpunt met parkeerplaats)
• IJzertijdboerderij Dongen, Dongen
• Vrachelse Heide, Oosterhout
  
  

12 v.Chr. - 300 n.Chr.: Romeinse tijd
De Romeinen hebben hun Rijk uitgebreid tot aan de Rijn. Deze lijn staat nu bekend als de Neder-Germaanse Limes en is één van de Unesco werelderfgoederen van Nederland. De Germaanse stammen komen onder Romeinse invloed te staan en leveren soldaten voor het Romeinse leger. Er ontstaan nederzettingen, handelsroutes en steden zoals Nijmegen.

©Nederlandse Limes Samenwerking

5. Fietsroute in de voetsporen van de Romeinen - 56 km

Langs de oevers van de Rijn kom je allerlei forten tegen, die door de Romeinen een ‘castellum’ werden genoemd. Zo ook aan de rivieroevers in de omgeving van Alphen aan den Rijn. Tijdens deze route kom je langs ontzettend veel Romeinse sporen, van wachttorens, oude wegen, oude boten en zelfs overblijfselen van legerkampen. Als klapper op de vuurpijl kun je onderweg het Archeon bezoeken.

Interessante afstapmomenten:

• Restaurant De Oude School, Ter Aar
• Museumpark Archeon, Alphen aan den Rijn
• Archeologisch Park Matilo, Leiden
  

±500 - 1000: Vroege middeleeuwen
Na de val van het Romeinse Rijk beginnen de middeleeuwen. Germaanse volkeren trekken door Europa. De Friezen vestigen zich in het noorden van Nederland en de Franken doen hun intrede in de Lage Landen. Onder de Frankische invloed, met name Karel de Grote, wordt het christendom verspreid. Missionarissen zoals Willibrord en Bonifatius proberen de heidense Friezen en Saksen te bekeren. Het is de tijd van de monniken, waarbij kloosters de religieuze en culturele centra vormen. Maar ook de Vikingen weten vanaf 800 Nederland te bereiken. Utrecht, Dorestad (Wijk bij Duurstede) en steden aan de Zeeuwse kust zoals Domburg en Middelburg worden geplunderd door deze rovende Noormannen. Tegelijkertijd ontstaat het feodale stelsel, waarbij de macht is verdeeld over lokale heren, die hun gebied besturen in naam van de koning of keizer.

6. Fietsroute Dorestad - 38 km

In de middeleeuwen heette Wijk bij Duurstede ‘Dorestad’ en was het een van de belangrijkste internationale handelssteden in West-Europa. Er werd veel handel gedreven in textiel, verfstoffen, zout en honing. Op het platteland rondom de stad werden veel producten gemaakt en zo ontstond de eerste nijverheid. Sieraden, kammen en vooral veel munten, want Dorestad had op deze manier een eigen munt verkregen. Dat was voor die tijd erg bijzonder. Deze Nederlandse munten zijn tot ver in Rusland zelfs nog teruggevonden!

Interessante afstapmomenten:

• Restaurant ‘t Veerhuys, Beusichem
• Museum Dorestad, Wijk bij Duurstede
• Kasteel Duurstede, Wijk bij Duurstede
  

1000 - 1500: Late middeleeuwen
Deze periode wordt gekenmerkt door de opkomst van steden en handel. Utrecht, Leiden en Amsterdam groeien dankzij handel, ambacht en stadsrechten. De Hanze ontstaat, een handelsverdrag tussen steden rond Oost-Europese steden rond de Oostzee tot de Nederlandse en Belgische steden aan de Noordzee en Zuiderzee. De kerk speelt een steeds grotere rol, waarbij bisschoppen en kloosters ook landbezitters zijn en invloed krijgen in de politiek. Er komen steeds meer ridders, die vervolgens deelnemen aan religieuze Kruistochten. In de 13e eeuw komt Graaf Floris V aan de macht, een van de machtigste graven van Holland die ervoor zorgde dat de macht van de Nederlandse gewesten toenam. Onder het bewind van Filips de Goede worden de Nederlandse gewesten samengevoegd tot een bestuurlijke eenheid, wat de stabiliteit en economische welvaart ten goede komt. Aan het einde van de middeleeuwen komt Nederland onder invloed van het Habsburgse Rijk. Zowel de economische groei als deze Habsburgse invloed is de bodem voor de eeuwen die volgen.

Hanzestad Kampen

7. Hanzeroute door Kampen, Elburg en Hattem - 72 km

Drie middeleeuwse Hanzesteden op één route, die stuk voor stuk hebben geprofiteerd van de opbloeiende welvaart. En dat zie je aan de prachtige kerken, stadspoorten en historische panden in de stadsharten. Elburg is zelfs in deze periode gebouwd. Het stadsontwerp en de gebouwen zoals je ze nu ziet, stammen uit deze tijd. Hattem verkreeg in 1299 stadsrechten en werd in datzelfde jaar een Hanzestad. Tot slot fiets je door Kampen, de stad die het meest heeft kunnen profiteren van het verbond. Het werd één van de rijkste en machtigste Nederlandse Hanzesteden, omdat het zowel aan de Zuiderzee als de IJssel lag. 

Interessante afstapmomenten:

• De Brood Barista, Kampen
• Museum Elburg, Elburg
• Hanzepakhuis, Hattem
  

1568 - 1648: De Tachtigjarige Oorlog, de Nederlandse Opstand & De Gouden Eeuw
De Nederlandse gewesten werden bestuurd door Karel de Grote, koning van Spanje. Na zijn overlijden nam zijn zoon Filips II de regering over, maar Nederland was niet erg gecharmeerd van zijn bestuur en kwam in opstand. Wat begon als een opstand tegen de hoge belastingen en de religieuze vervolgingen - alleen het katholieke geloof mocht worden belijd, in plaats van de verschillende christelijke stromingen in Nederland, mondde uit in een brede onafhankelijkheidsstrijd. Onder leiding van Willem van Oranje streden de opstandelingen tegen de Spaanse overheersing. Er volgden militaire successen, maar ook nederlagen. De eerste zeeslag in Europa vond plaats en het jaar 1572 ging de boeken in als Rampjaar. In 1648 erkende de Vrede van Münster de onafhankelijkheid van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Dat betekende niet alleen het einde van de Tachtigjarige Oorlog, maar ook het begin van Nederland. Zo werden onder andere Willem van Oranje en Johan van Oldenbarnevelt, die ervoor zorgde dat de gewesten zich verenigden als Republiek, belangrijke sleutelfiguren voor de Nederlandse geschiedenis.

In dezelfde periode werden ook de Verenigde Oost-Indische Compagnie (1602-1800) en de West-Indische Compagnie (1621-1792) opgericht. Dat zorgde voor veel welvaart en het begin van de Gouden Eeuw.

8. De route van Hein - 44 km

Piet Hein is nog zo’n belangrijk figuur in de vaderlandse geschiedenis. In 1628 veroverde hij de Spaanse Zilvervloot, een behoorlijke tegenslag voor de Spanjaarden. De buit bestond uit bijna 200.000 pond zilver, maar ook goud, parels, suiker, zijde en zakken vol waardevolle kleurstoffen lagen aan boord. Al met al bracht de verovering een miljoenen guldens op, die werden besteed aan dividend voor de WIC-aandeelhouders, personeelskosten en de financiering van het Beleg van ‘s-Hertogenbosch.

Met deze fietsroute treed je in de voetsporen van Piet Hein. Van de haven van Hellevoetsluis, waar Hein zijn zilvervloot aan land bracht, tot de voormalige heerlijkheid Rockanje, dat eeuwenlang eigendom is geweest van de familie Hein. Je fietst ook door Brielle, een belangrijke vestingstad tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Op 1 april 1572 versloegen de Watergeuzen hier de Spaanse bezetters.

Interessante afstapmomenten:

• De Brielsche Aap, Brielle
• Fort Noorddijk, Hellevoetsluis
• Vestingstad Brielle
  

Historische panden in Hoorn

9. Beleef de Gouden Eeuw in Hoorn - 68 km

De Gouden Eeuw, zoals de 17e eeuw wordt genoemd, betekende veel voor de welvaart van Nederland. Vooral in het gewest Holland zijn de sporen nog altijd terug te vinden. Deze fietsroute door Hoorn en Alkmaar laat je kennismaken met maar liefst zestien 17e-eeuwse monumenten. Van voormalige pakhuizen, stadspoorten, handelshallen, haventorens tot de kaasmarkt van Alkmaar. Je kijkt je ogen uit!

Interessante afstapmomenten:

• Restaurant De Hoofdtoren, Hoorn
• Kunstcentrum de Boterhal, Hoorn
• VOC-pakhuis ‘Onder de Boompjes, Hoorn
  
  

1795 – 1813: Franse Tijd & het Koninkrijk Holland
In de loop der jaren kwamen er steeds meer protesten tegen het bestuur van stadhouder Willem V, de adel en regenten, zoals het bestuurlijk was geregeld ten tijde van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. De protesteerders noemden zich de patriotten, en die sympathiseerden zich met de idealen van de Fransen tijdens de Franse Revolutie. Nadat de Fransen ons land binnen vielen, kwamen we onder het Frans regime onder leiding van Napoleon. Om meer macht in Holland te kunnen uitoefenen, werd zijn broer Lodewijk Napoleon koning van Nederland. Zo werd Nederland een koninkrijk, vernoemd naar het toen machtigste gewest: Holland. Maar ook dat was niet genoeg voor Napoleon, die vond dat zijn broer veel te zacht was voor de Hollanders. Hij was er klaar mee en nam vervolgens heel Nederland in beslag, te beginnen bij het Zeeuwse eiland Walcheren. Lodewijk Napoleon probeerde tevergeefs zijn identiteit te redden, maar het bleek te laat. In de zomer van 1810 was Nederland onderdeel van het Eerste Franse Keizerrijk. Pas in 1813 werd Nederland weer zelfstandig.

1815 - 1830: Verenigd Koninkrijk der Nederlanden
Na Napoleons val wordt Nederland herenigd met België tot het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Dit was het gevolg van het Congres van Wenen, waarbij werd besloten dat er een sterke militaire buffer tussen Frankrijk en Duitsland moest komen. Zo vormden de Nederlanden samen met Luxemburg een krachtig bolwerk om mogelijke toekomstige Franse agressie tegen te gaan. De eerder verdreven stadhouder Willem V werd de eerste koning van dit nieuwe koninkrijk. De noordelijke en zuidelijke gewesten bleken zo sterk op sociaal, economisch en religieus gebied te verschillen, dat in 1830 de Belgische Revolutie uitbrak. In datzelfde jaar splitste België zich af.

Koloniën van Weldadigheid ©Weldadig Oord

10. Fietsroute door de Koloniën van Weldadigheid - 38 km

Vooral de Hollandse steden hadden economisch te lijden onder de val van Napoleon. Werkloosheid werd een steeds groter probleem. Hele gezinnen belandden op straat als bedelaars of daklozen, wat destijds als groot taboe werd gezien. Tot ingenieur Johannes van den Bosch grote stukken onbewerkt en onbewoond land in Drenthe ontdekt. In 1818 stichtte hij hier de Koloniën van Weldadigheid, waar de arme mensen uit de stad aan het werk werden gezet om zo een beter leven op te kunnen bouwen. Een sociaal experiment dat uitgroeide tot de bakermat van de huidige Nederlandse zorgstaat en daarom de status draagt van Unesco Werelderfgoed.

Interessante afstapmomenten:

• Museum De Proefkolonie, Frederiksoord
• Kolonie Virtual Reality Express (Eethuys De Steen), Willemsoord
• Koloniekerkje Wilhelminaoord, Wilhelminaoord
  

1848: Grondwetsherziening door Thorbecke
Johan Rudolf Thorbecke hervormde de Grondwet en vestigde een parlementaire democratie, waarbij de macht van de koning sterk werd ingeperkt en de burgerrechten werden uitgebreid.

1870 – 1914: Industrialisatie en sociale veranderingen
Nederland moderniseerde snel door industrialisatie. Er kwamen steeds meer spoorlijnen en kanalen voor de scheepvaart, waardoor goederen gemakkelijk getransporteerd konden worden. In Twente en Noord-Brabant bloeide de textielindustrie op, de Zaanstreek beleefde hoogtijdagen en in 1891 werd in Eindhoven de eerste gloeilamp ontwikkeld in de toen nog kleine gloeilampenfabriek. De ontwikkelingen leidden tot sociale hervormingen, zoals betere werkomstandigheden en uitgebreider kiesrecht. Toch duurde het nog tot 1919 voor het vrouwenkiesrecht werd geïntroduceerd.

11. Fietsroute Eindhoven en omgeving - 55 km

Eén van de grootste Nederlandse bedrijven is Philips, gevestigd in Eindhoven. In 1891 werd hier de eerste gloeilamp gemaakt. Op de plek waar toen de kleine fabriek stond, kun je nu het Philips Museum bezoeken. In een oude stoombierbrouwerij uit 1884 zit nu het DAF Museum, waar je onderweg een kijkje kunt nemen. Je vindt in de stad herinneringen aan de wereldberoemde Brabantse schilder Vincent van Gogh. Hij leefde in de tijd van de industrialisatie en kwam regelmatig met de trein naar Eindhoven.

Interessante afstapmomenten:

• Eetcafé De Kers, Veldhoven
• Philips Museum, Eindhoven
• Van Gogh-Roosegaarde fietspad, Eindhoven (tip voor als het donker is!)
  

1914 – 1918: Eerste Wereldoorlog en neutraliteit
Nederland bleef neutraal tijdens de Eerste Wereldoorlog, maar de oorlog had grote invloed op de economie en de samenleving. Er waren voedseltekorten en er stroomden vluchtelingen vanuit België het land binnen op zoek naar veiligheid.

De Dodendraad van de Eerste Wereldoorlog ©Collectie Heemkundekring Baarle-Hertog

12. Fietsroute Grenzeloos langs de Dodendraad - 30 km

Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd er een bewaakte grens geplaatst tussen het bezette België en het neutrale Nederland. Op die manier hoopte men dat er minder vluchtelingen en smokkelwaar de grens overgingen. De afscheiding was levensgevaarlijk, vanwege de hoge elektrische spanning. Een aanraking was dodelijk. Daarom kreeg de grens ook de bijnaam ‘Dodendraad’.

Interessante afstapmomenten:

• zuiderpoortCafé, Budel (startpunt met parkeerplaats)
• Den Doodendraad, Hamont-Achel
• De Spinnenkoppen, Hamont-Achel
  

1940 – 1945: Tweede Wereldoorlog en de Duitse bezetting
De verhalen van de Tweede Wereldoorlog kennen we allemaal. Nederland werd in mei 1940 bezet door nazi-Duitsland. De bezetting leidt tot zware onderdrukking, deportatie van Joden en verzetsacties. Na de hongerwinter van 1944-1945 werd Nederland in mei 1945 bevrijd door de geallieerden. Het is één van de meest verwoestende oorlogen in de geschiedenis, die overal in Nederland nog veel sporen heeft achtergelaten. We hebben heel veel routes die bij deze oorlog stilstaan, waaronder deze Premium fietsroute door Harskamp en Ede.

Krijgsgevangenen in Harskamp

13. Premium fietsroute: Herinneringen van Harskamp (Tweede Wereldoorlog) - 33 km

De Tweede Wereldoorlog was in de herfst van 1944 op z'n hevigst in het gebied van Ede, Lunteren en Harskamp. In de driehoek Harskamp ─ Ede ─ Lunteren vind je veel monumenten, gedenkplaten en ruïnes die ons allen aan deze zwarte bladzijden in de vaderlandse geschiedenis herinneren. Zware gevechten met tanks en vliegtuigen met afwerpbare bommen die vuur uit de hemel lieten regenen, te midden van de prachtige natuur waar de Veluwe om bekend staat. Het contrast kon haast niet groter.

Interessante afstapmomenten:

• Camping De Midden Veluwe, Harskamp (startpunt met parkeerplaats)
• Hotel Restaurant de Lunterse Boer, Lunteren
• Bevrijdingsmonument Otterlo, Otterlo

Naar de route