Emmeloord, Schokland, Wellerwaard

Schokland was ooit een eiland in de Zuiderzee, maar is dat al sinds de drooglegging van de Noordoostpolder in 1942 niet meer. Ooit was het een schiereiland, maar door overstromingen werd het in de 15e eeuw een eiland. Ten zuiden van Schokland stroomde de rivier de IJssel de zee in en ten noorden de Vecht.

Overigens kreeg Schokland haar nam pas in 1806, in de tijd van de Franse bezetting van Nederland. Waarschijnlijk werd die naam afgeleid van de scheldnaam die de bewoners hadden gekregen, ‘schokkers’. Een ‘schokke’ was een rietplag of een gedroogd stuk koeienmest dat als brandstof werd gebruikt. De mensen die op het eiland woonden waren over het algemeen zo arm dat ze zich niet de aankoop van turf konden veroorloven. Er woonden dan ook nooit grote aantallen mensen op het eiland, omdat er weinig economische mogelijkheden waren. Men probeerde van de visserij te leven, maar dat ging vaak moeizaam.

Er waren twee dorpjes op het eiland: in het noorden Emmeloord en in het zuiden Ens. Emmeloord hoorde bij het graafschap Holland, het zuiden bij het gewest Overijssel. Tijdens de tachtigjarige oorlog tegen de Spanjaarden, dat deels ook een religieus conflict was, kozen de inwoners van Ens voor het protestantisme en bleven de bewoners van Emmeloord katholiek. Dat leidde tot een tweedeling die eeuwenlang typerend was voor Nederland: katholieken en protestanten leefden streng gescheiden van elkaar en bijvoorbeeld onderlinge huwelijken waren ondenkbaar. Op Schokland was die tweedeling ook nog eens zeer fysiek: tussen de twee dorpen liep een watergang, die alleen via een smalle loopplank kon worden overgestoken.

Het leven op het eiland was niet alleen zwaar door de armoede, maar ook door de constante dreiging van de zee. Met enige regelmaat bleken de dijken niet sterk genoeg en waren er overstromingen. Het eiland werd ook steeds smaller, doordat de stranden en duinen afkalfden. In 1825 kwam bij een stormvloed zelfs het hele eiland onder water te staan. Ook in de jaren daarna moesten de bewoners met enige regelmaat worden geëvacueerd naar het vasteland. In 1859 werd besloten het eiland voorgoed onbewoonbaar te verklaren. De ongeveer 650 bewoners moesten het eiland verlaten, hun huizen werden afgebroken en de resten ervan werden gebruikt om nieuwe huizen op het vasteland te bouwen. Een klein deel van de bewoners ging naar Volendam, het merendeel naar het stadje Vollenhove en het dorp Brunnepe, vlakbij Kampen.

Schokland werd dus een onbewoond eiland en vanaf 1942 was het zelfs geen eiland meer. Tientallen jaren lang lag het min of meer anoniem in de nieuwe polder en werd het hoogstens gebruikt als landbouwgrond. Vanaf de jaren tachtig van de 20e eeuw kwam er meer aandacht voor de bijzondere geschiedenis van het eiland, onder ander door archeologische vondsten. Daaruit bleek dat er 10.000 jaar geleden al mensen in dit gebied hadden gewoond. Ook werden resten van oude gebouwen en dijken gevonden en deels gerestaureerd of gereconstrueerd. Dit alles leidde er toe dat Schokland in 1995 door de Unesco als Werelderfgoed werd erkend en sindsdien dus ook een beschermde status heeft.


Oude foto/prent: Nationaal Archief

Deze Premium fietsroute is samengesteld door onze redacteur: Frans Glissenaar.