Ootmarsum, Tubbergen, Albergen

Overal in Twente vind je historische boerderijen en hoeves. Sinds de middeleeuwen lagen deze boerderijen vaak gegroepeerd rond vrij kleine akkerbouwgronden, die ‘kampen’ of ‘essen’ werden genoemd. Die woorden kom je vaak nog tegen in plaatsaanduidingen.

Buiten deze akkerbouwpercelen lagen zogenaamde ‘woeste gronden’, grote heidevelden, die gemeenschappelijk werden gebruikt. Op deze heidevelden staken de bewoners van de boerderijen plaggen uit de grond, die werden gebruikt als brandstof. Daarnaast werden de plaggen ook gemengd met dierlijke mest, waardoor die goed verspreid kon worden over de akkerbouwpercelen.

De woeste gronden waren dus erg belangrijk voor de gemeenschap en daarom werden al vanaf de 13e eeuw organisaties van boeren opgezet die het beheer regelden, de zogenaamde ‘marken’. Overigens bestonden die niet alleen in Twente, maar in een groot deel van het oosten van Nederland. In totaal waren er ooit 402 marken, waarvan zestig in Twente. De grenzen van de verschillende marken werden met stenen aangegeven, en op veel plekken liggen die stenen nog.

De marke zorgde er voor dat er niet te vaak en niet te veel plaggen werden gestoken, zodat de afgeplagde stukken heide goed konden herstellen. Alleen de ‘gewaarde erven’, de boeren die de marke hadden opgericht, mochten plaggen steken. Door de bevolkingsgroei in de achttiende eeuw werd het steeds moeilijk dit systeem te handhaven, omdat men op de bestaande erven steeds meer woonruimte ging bijbouwen. Ook gingen mensen ‘illegaal’ op de woeste gronden zelf huizen bouwen.

In de loop van de 19e eeuw bleek het markesysteem onhoudbaar en ging men steeds vaker over op ontginning van de woeste gronden, om deze ook geschikt te maken voor landbouw. Dat werd ook steeds beter mogelijk na de komt van kunstmest, waardoor er minder plaggen en dierlijke mest nodig waren om akkerbouw mogelijk te maken. Dat leidde er ook toe dat er op de voormalige woeste gronden steeds meer boerderijen verschenen. Deze boerderijen, die vanaf de 19e werden gebouwd, zijn inmiddels ook historisch te noemen, maar behoren niet tot de historische erven die je op deze route zult zien.

Overigens had de ‘nieuwbouw’ van de 19e eeuw vaak wel invloed op de bestaande historische boerderijen. Oude vakwerkwanden, typerend voor de middeleeuwse bouw, werden vaak vervangen door baksteen, dat steviger was en langer meeging. Boederijen die zo verbouwd werden veranderden echter over het algemeen niet qua structuur en architectuur en zijn daarom tot op de dag van vandaag de dag nog in gebruik. Al is dat dan vaak niet meer als boerenbedrijf.


Deze Premium fietsroute is samengesteld door onze redacteur: Frans Glissenaar.