Gorredijk, Donkerbroek, Klein Groningen

Wie vandaag langs het rustige water van de Opsterlandse Compagnonsvaart fietst, kan zich bijna niet voorstellen dat hier ooit een drukte van belang heerste. Toch is dit kanaal het kloppende hart van een eeuwenoud verhaal vol turf, handel en doorzettingsvermogen.

In de 17e eeuw draaide de turfhandel op volle toeren. Er werd op grote schaal veen afgegraven. Om al die turf ook echt te kunnen vervoeren, moesten er waterwegen komen. En dus namen de ‘compagnons’ het heft in eigen handen. Deze compagnons waren samenwerkende verveners: investeerders, vaak rijke burgers of ondernemers, die hun geld stopten in het aanleggen van vaarwegen om winst te maken uit de turfwinning.

In Opsterland, waar het veen dik en rijk was, groeven zij met man en schop de Compagnonsvaart uit. Steeds verder en verder, dieper het veengebied in. In totaal is het kanaal 34 kilometer. In 1630 ging de eerste schop de grond in bij de Nieuwe Vaart in Gorredijk. Na 200 jaar werd, via Donkerbroek, Oosterwolde en Appelscha, het eindpunt bereikt bij de Drentse Hoofdvaart in Smilde.

De aanleg van deze vaart was geen luizenbaantje. Het werk werd grotendeels met de hand gedaan, met schep, kruiwagen en heel veel doorzettingsvermogen. Arbeiders werkten zich letterlijk door modder en water, vaak voor een karige beloning. Toch bracht het kanaal welvaart. Gorredijk groeide uit tot een bruisend handelscentrum, omdat de Compagnonsvaart er dwars doorheen liep. Langs het water verschenen statige huizen, pakhuizen, bruggen en sluizen.

Langs het kanaal vind je negen sluizen en tien kleine draaibruggetjes. De sluizen worden allen met de hand bediend. In Gorredijk worden de bruggetjes ook met de hand bediend, maar de meeste zijn elektrisch.

In de 20e eeuw verloor de turf zijn waarde als brandstof, en daarmee daalde ook het belang van de vaarwegen. Delen van de Compagnonsvaart dreigden gedempt te worden. Maar gelukkig keerde het tij in de jaren 1970, toen de pleziervaart opkwam. De Opsterlandse Compagnonsvaart werd opgeknapt en kreeg een tweede leven. Dit keer niet voor turf, maar voor toerisme.