Odoorn, Exloo, Orvelte

Essen, brinkjes en boerderijen met rieten daken: In de oude Drentse zanddorpen, zoals Odoorn, Exloo en Valthe, zie je nog allerlei elementen terug uit de oude agrarische nederzettingen die hier al in de middeleeuwen ontstonden. Verschillende plaatsen hebben zelfs nog een echte schaapskooi midden in het dorp, waarvandaan dagelijks de oer-Drentse kudde vertrekt naar de heide.

Op de droge, hoger gelegen zandgronden van midden Drenthe ontstonden al in de middeleeuwen de eerste nederzettingen, terwijl de omliggende drassige veengebieden nog eeuwenlang onbewoond bleven. Deze zanddorpen hadden allemaal dezelfde opbouw, waarvan je nu nog veel terugziet in de huidige plaatsen. Centraal lagen één of meerdere essen. Dit waren gezamenlijke akkers waarop de boeren vooral graansoorten verbouwden. Daaromheen stonden enkele grote houten boerderijen, oorspronkelijk nog bedekt met stro. Helemaal aan de rand van het dorp lag de brink: een veld met gras en grote eikenbomen, waarvan het hout gebruikt kon worden voor een nieuwe boerderij of bijvoorbeeld een schapenkooi. Nadat een boom was gekapt, werd er ook gelijk weer een nieuwe aangeplant.

Omdat landbouw op de droge zandgronden erg lastig was, hielden de boeren vooral ook koeien en schapen. De koeien graasden op lager gelegen delen rondom een beek en de schapen op de hei. De dieren gaven de boeren niet alleen wol, melk en vlees, maar ook vruchtbare mest! De schapenkuddes keerden in de avond terug naar de schaapskooi en de volgende dag verzamelden de boeren de achtergelaten keutels en strooiden deze uit over de akkers op de es, zodat deze vruchtbaarder werden. Zo kregen de schapen een sleutelrol in de agrarische ontwikkeling van de Drentse zanddorpen.

Tegenwoordig hebben verschillende plaatsen nog een eigen schaapskudde, soms met een schaapskooi midden in het dorp zoals in de toeristische plaatsen Exloo en Orvelte. In de zomermaanden brengt een van de herders de dieren dagelijks naar de heidevelden waar ze, door alleen maar te grazen, het landschap open houden.
Er zijn twee officiële Drentse schapenrassen: het wat grotere Schoonebeeker heideschaap die een lange vacht heeft in verschillende kleuren met een harige structuur, en het veel rankere Drentse Heideschaap, met een wollige staart en meestal grauwwitte vacht. De rammen hebben vervaarlijk ogende grote gedraaide horens. Dit ras liep hier al 4000 jaar voor Christus rond en is daarmee het oudste schapenras op het vaste land van West-Europa.

Het doel van de kuddes is sterk veranderd. Het gaat nu vooral om het in stand houden van de rassen en het beheer van natuurgebieden. Daarnaast hebben de ‘gescheperde’ (door herders begeleide) kuddes een grote cultuurhistorische waarde. Het houden van de schaapskudden in Drenthe hoort zelfs bij het Immaterieel Cultureel Erfgoed van Nederland. Op deze route fiets je door verschillende oude zanddorpen, bezoek je twee actieve schaapskooien, zie je – als je geluk hebt – vrij levende schapen in de natuurgebieden onderweg én beleef je de Drentse oer-natuur.


Tip: wil je nog meer oude met riet gedekte boerderijen en schaapskooien zien? Fiets dan vanuit knooppunt 59 in De Kiel even om naar Openluchtmuseum Ellert en Brammert aan de Tramstraat 73 in Schoonoord. Je vindt er onder meer een nagebouwde oude plaggenhut en met riet bedekte oude boerderijen. Ook is er een kleine oude schaapskooi die gebruikt wordt door reeën. Op het middenterrein is een niet toegankelijke grotere schaapskooi met een kleine kudde.


Deze Premium fietsroute is samengesteld door onze redacteur: Wieger Favier.