Middenbeemster, De Rijp, Stompetoren

Wie was Jan Adriaanszoon Leeghwater en waarom kreeg hij een hele regio naar zich vernoemd? Je ontdekt het als je op de fiets springt door het Land van Leeghwater.

Het Land van Leeghwater beslaat het gebied tussen Alkmaar en Purmerend en tussen Graftdijk en Stompetoren. Het is genoemd naar Jan Adriaanszoon Leeghwater. De Nederlandse molenmaker en waterbouwkundige die in 1575 in De Rijp werd geboren en aan wie een belangrijke rol in de inpoldering van het gebied wordt toegeschreven.

De Rijp, Graft en Schermerhorn lagen vroeger op het Schermereiland, tussen de meren Schermer, Beemster en het Starnmeer. In de Gouden Eeuw besloot een groep rijke kooplieden, die hun rijkdom te danken hadden aan de Oost-Indische handel en handel in aandelen, op zoek te gaan naar binnenlandse investeringen. Het droogmaken van de meren rond het Schermereiland bleek lucratief. Vooral de eerste droogmakerijen waren winstgevend, mede door belastingvrijstellingen en de vruchtbare kleigrond die het opleverde.

In 1612 werd als eerste de Beemster drooggelegd, nadat het maar liefst vijf jaar bemalen was. De Schermer in 1635 en Het Starnmeer of Stermeer was in 1643 aan de beurt. In totaal leverden de droogmakerijen ruim 20.000 hectare nieuw land op, wat het karakter van de regio ingrijpend veranderde. Zo was De Rijp ooit een bloeiend centrum van walvisvaart, met een directe verbinding naar open water. Door de inpolderingen verdween die strategische ligging, en verschoof de economische focus naar landbouw. Tegenwoordig domineren uitgestrekte weilanden, melkveehouderijen en de agrarische sector het landschap.

Welke rol heeft Jan Adriaanszoon Leeghwater gespeeld in dit verhaal hoor ik je denken. Dat is precies de vraag. Zeker is dat hij een bekwame molenmaker was, een goede ambachtsman, die niet op zijn mondje gevallen was. Hij werd geboren in De Rijp in 1575 en stierf in Amsterdam in 1650. Hij was, zoals zijn naam al zegt; de zoon van timmerman Adriaan Symonszoon. Naar eigen zeggen had hij het oppertoezicht over de poldermolens bij de droogmaking van De Beemster, Heerhugowaard, Purmer, Schermer, het Starnmeer, De Wormer en de Haarlemmermeer. En hij zou advies hebben gegeven bij het droogleggen van moerassen in Frankrijk, Duitsland en Engeland. In 1641 publiceerde hij zijn Haarlemmer-meerboeck, een pleidooi voor droogmaking.

Maar hoe groot was zijn werkelijke invloed? Hoewel hij zichzelf 'ingenieur' noemde, was dat in zijn tijd geen officiële titel zoals nu. Waarschijnlijk bedoelde hij ermee dat hij een vindingrijk en ingenieus vakman was. Veel uitvindingen die aan hem werden toegeschreven – zoals de achtkantige molen en de duikerklok – bleken al te bestaan vóór zijn geboorte. Bovendien is de enige bron die melding maakt van zijn leidinggevende rol bij de droogmakerijen én zijn betrokkenheid bij de bouw van het Raadhuis, de Waag en de Oude Sluis in De Rijp zijn eigen publicatie.

Toch is het de man gelukt om de geschiedenisboeken in te gaan. Zijn naam is onlosmakelijk verbonden met de grote droogmakerijen van Noord-Holland. Vandaag de dag is er een regio naar hem vernoemd, maar ook verschillende gemalen, straten en pleinen door heel Nederland, evenals een school en een studievereniging. En in 2025 wordt zijn 450ste geboortedag gevierd met tal van activiteiten en evenementen in het Land van Leeghwater. Dat is, hoe je het ook bekijkt, een ingenieuze prestatie.


Gravure Leeghwater: Nationaal Archief

Deze Premium fietsroute is samengesteld door onze redacteur: Désirée van Uffelen.