Amsterdam

Anne Frank was een Joods meisje dat samen met familie en bekenden ondergedoken zat in het Achterhuis, aan de Prinsengracht in Amsterdam. Ze is wereldberoemd geworden door het dagboek dat ze schreef tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen Nazi-Duitsland in de periode 1933-1945 grote delen van Europa bezette. Kenmerken van deze oorlog waren nationalisme, politieke onderdrukking, racistische vervolging van met name het Joodse volk en uiteindelijk genocide (de holocaust).

Anne Frank werd in 1929 geboren in Frankfurt am Main, Duitsland. In haar geboorteland broeide het nationaalsocialisme, een aan het fascisme verwante ideologie die kort na de Eerste Wereldoorlog in Duitsland ontstond. In 1933 kwamen Hitler en zijn partij, de NSDAP, aan de macht. Kort daarop veranderde Duitsland in een totalitaire dictatuur. In dat jaar werd door middel van afschrikwekkende gebeurtenissen en de bouw van het eerste concentratiekamp te Dachau, de basis gelegd voor de nazi's om de macht te kunnen grijpen. Voor Anne en haar vader Otto, moeder Edith en haar oudere zus Margot, is dit de reden om uiteindelijk te vluchten naar Nederland.

In eerste instantie woont Anne rond 1934 op het Merwedeplein in Amsterdam. Haar vader is het bedrijf Opekta gestart aan de Prinsengracht in een pand waar later ook een schuilplaats, het beroemde Achterhuis, werd ingericht voor onderduikers. Het leven is op dat moment nog redelijk rustig en onbezorgd. Anne gaat er naar de kleuterschool en later de Montessorischool aan de Niersstraat. Otto Frank beschreef haar zoals alleen een liefhebbende vader dat kan: “Ze was nog niet de kamer binnengekomen of het werd al woelig, vooral omdat ze vaak een heel stel kinderen meebracht. Ze was erg populair omdat ze ook altijd ideeën had over wat voor spel ze konden spelen en waar ze iets zouden kunnen uithalen¹.” En haar moeder Edith zegt over haar: “‘Anne blijft ’s middags thuis van school om te slapen, wat haar zo goed doet; ze is heel opgewekt, maar gevoelig en nerveus².”

Aan de relatieve rust van de Nederlandse bevolking komt op 10 mei 1940 ruw een einde als de Duitse bezetter Nederland binnenvalt. Als vier dagen later Rotterdam door de Duitsers wordt gebombardeerd, capituleert Nederland. Het land staat dan onder het schrikbewind van nazi-Duitsland. Vanaf dat moment wordt de situatie alleen maar grimmiger. Een jaar later leggen de nazi's Joden allerlei verbodsbepalingen op om hen zoveel mogelijk te isoleren.

Veel plekken zijn ‘voor Joden verboden’, zoals bioscopen, parken en bibliotheken. Joden mogen ook niet in het openbaar sporten of lid zijn van een sportvereniging. Anne mag tot haar grote verdriet niet meer schaatsen in de winter van 1941-1942. Ook moeten Joodse leerlingen van de nazi's naar aparte scholen. Anne en Margot gaan naar het Joods Lyceum aan de Voormalige Stadstimmertuin 1.

In juli 1942 wordt Anne’s zus Margot opgeroepen zich te melden bij de Duitsers. Ze moet mee naar een van de kampen in het door Duitsland bezette Polen. Dit is aanleiding voor de familie Frank onder te duiken. Schuilplaats is het achterhuis van het bedrijfsgebouw van Opekta, Otto Franks bedrijf. In deze krappe ruimtes schuilen Anne en zeven anderen maar liefst twee jaar voor de vijand. In deze periode schrijft Anne alles wat haar bezighoudt op in haar beroemde dagboek. Haar angsten, vreugdevolle momenten, poëzie, haar verliefdheid en kijk op de wereld. Ze vertrouwt het haar dagboek toe.

Anne en de anderen worden uiteindelijk gearresteerd. Mogelijk door verraad, hoewel dit nooit onomstotelijk is bewezen. De trap naar de schuilplaats, verborgen achter een boekenkast in het kantoor van Opekta, wordt ontdekt. Anne gaat een paar dagen in gevangenschap in het SD-gebouw aan de Euterpestraat, nu Gerrit van der Veenstraat. Daarna brengt zij enige tijd door in het Huis van Bewaring aan de Weteringschans, om daarna te worden gedeporteerd naar Westerbork in Drenthe, een doorvoerkamp.

Op 3 september 1944 gaan Anne, haar familie en vrienden, vanuit Westerbork naar een van de vernietigingskampen. Na een barre treinreis komen zij aan in het concentratiekamp Auschwitz. Van daaruit moeten Anne en haar zus, gescheiden van de rest, na verloop van tijd naar Bergen-Belsen (Noord-Duitsland). De omstandigheden zijn onmenselijk. De hygiënische omstandigheden zijn verschrikkelijk. Anne en Margot worden beiden ziek en sterven in maart 1945 aan een ernstige ziekte, vlak voor de capitulatie van Duitsland en de bevrijding van Nederland.

Na de oorlog wordt Anne Frank het bekendste slachtoffer van de Jodenvervolging in de Tweede Wereldoorlog. Ze is een inspiratie geworden voor veel jonge schrijvers, maar ook voor mensen die hoop zoeken. Haar onschuld in die barre en benauwende oorlog en haar zoektocht naar de zin van het bestaan, gecombineerd met haar positieve instelling en haar vechtlust, zijn een bron van steun. Te midden van een wereld die in brand staat leren mensen zoals Anne Frank ons vanuit de bittere praktijk dat er ook mensen zijn die rechtvaardigheid nastreven en verlangen naar een betere wereld.

‘Wat is gebeurd kunnen we niet meer veranderen. Het enige dat we kunnen doen is van het verleden leren en beseffen wat discriminatie en vervolging van onschuldige mensen betekenen³.’


Deze Premium fietsroute is samengesteld door onze redacteur: Martin van Rhee.

Bronnen:
¹ Frank, Otto, "Erinnerungen an Anne" (typoscript, 1968).
² Anne Frank Stichting, Anne Frank Collectie: Edith Frank aan Gertrud Naumann, 8 november 1937.
³ Otto Frank, 1970

Foto's Anne: © Anne Frank Huis
Foto Jan en Miep Gies en familie Frank: Nationaal Archief